Şizofreni hastalarının duyduğu sesler kültürlere göre farklılıklar gösterir.

Yalnızca sizin görebileceğiniz ve duyabileceğiniz hayali insanlarla konuşmak, şizofreninin ayırt edici özelliğidir, ancak şizofreni çok çeşitli semptomlarla kendini gösterebilir. Altta yatan tek ortak tema, kendi düşünceleriniz ile dış gerçeklik arasında ayrım yapamamak gibi görünüyor. Ancak araştırmalar, şizofreni hastalarının kafalarının içindeki düşüncelerle kurdukları ilişkinin bile evrensel olmayabileceğini ve geldikleri ülkeye ve kültürel geçmişlerine bağlı olabileceğini gösteriyor. 

Kültürel geçmiş ve değerler şizofren işitsel halüsinasyonları nasıl şekillendirir?

Şizofreni, zihni etkileyen ciddi, uzun vadeli bir tıbbi durumdur, bu nedenle kültürel ve sosyal çevrenin, durumun farklı insanlar için nasıl tezahür ettiğini etkilemesi şaşırtıcı değildir. Herkesin yaşamı şekillendiren bu hastalıkla ilgili benzersiz deneyimleri vardır. Örneğin, bazıları belirsiz fısıltılar ve mırıltılar duyarken, diğerleri düşüncelerini ve günlük aktivitelerini engelleyen net, farklı sesler duyar.

Şizofreni uzun süredir çalışılmasına rağmen, ne bilim adamları ne de doktorlar kültürün bu hastalık üzerindeki etkisine fazla dikkat etmemiştir. 

2014’te Stanford Üniversitesi’ndeki bir grup bilim insanının işitsel halüsinasyonları şekillendirmede kültürün rolünü incelemesiyle işler değişti. Farklı ülkelerden ve kültürel geçmişlerden gelen insanların şizofreniyi farklı şekilde deneyimlediklerini keşfettiler. Daha dindar ortamlarda büyüyenler, işitme seslerini manevi karşılaşmalarla ilişkilendirirken, oldukça gelişmiş ülkelerden gelenlerin tıbbi bir sorunları olduğunu fark etme olasılıkları daha yüksektir. 

Çalışmaları , neredeyse tüm hastaların hem iyi hem de kötü sesler duyduğunu, ancak Amerikalı hastaların duyduğu seslerin çoğunlukla olumsuz ve tehdit edici olduğunu, Hintli ve Afrikalı hastaların halüsinasyonlarıyla daha olumlu deneyimler yaşadıklarını bildirdi. Araştırmacılar, şizofreni teşhisi konan her bir ortamdan (San Mateo, Accra ve Chennai) 20 olmak üzere 60 kişiyi işe aldı ve halüsinasyonlarıyla ilişkilerini karşılaştırmak için onlarla görüştü. Amerikalı hastalar kendilerine korkunç şeyler yapmalarının söylendiğini ancak seslerin kime ait olduğunu anlamadıklarını açıkladı. 

“Neden hayatına son vermiyorsun, neden kendini bıçaklamıyorsun”, “trenin önüne atlamıyorsun” Amerikalı hastaların paylaştığı örneklerden sadece birkaçı.

Buna karşılık, Hindistan ve Afrika’dan insanlar duydukları sesleri, bu seslere isimleri ve hatta yüzleri iliştirerek tanımlayabiliyorlar. Hintli hastalar işitsel halüsinasyonları, çoğu zaman onlara “dişlerini fırçala”, “kahve iç” gibi yararlı tavsiyeler ve rehberlik veren akrabalar (ebeveynler, büyükanne ve büyükbabalar, eşler) olarak tanıyabilirler. Chennai’li insanlar genellikle sesleriyle konuşmaktan hoşlansalar da “iç huzuru” istediklerini itiraf ettiler. Öte yandan Afrikalı hastalar, Tanrı’yı, melekleri veya diğer manevi varlıkları güçlü bir mevcudiyetle duyduklarına inanma olasılıkları daha yüksektir; hatta bazıları bu seslerin hayatlarını kurtardığını söyledi. 

“Bana sadece doğru olanı yapmamı söylüyorlar. Bu sesler bende olmasaydı çoktan ölmüştüm” dedi hastalardan biri.  

İyi, yardımcı seslere ek olarak, bazı Afrikalı hastalar şeytani fısıltılar veya folklor canavarları duyarlar, ancak sözde melekler ve ilahi figürler onlara kötü sesleri dinlememelerini söyler.

‘İyi’ veya ‘kötü’ sesleri duymak arasındaki fark

Tüm bu karşıt ses algıları, farklı kültürel ortamların sonuçlarıdır. Amerikalılar bağımsızlıklarına ve özgür iradelerine değer veriyorlar, bu yüzden halüsinasyonları mahremiyetlerine yönelik bir saldırı olarak görüyorlar ve bu da onların kendi zihinlerinde kapana kısılmış hissetmelerine neden oluyor. Hindistan’da insanlar daha aile odaklı olma eğilimindedir, bu nedenle halüsinasyonları akrabalarına benzer. Afrika’da insanlar genellikle ilahiyatla yakın bir ilişki içindedirler ve bu nedenle ne zaman sesler duysalar manevi karşılaşmalar yaşadıklarına inanırlar. Daha da kötüsü, tıbbi bir durumları olduğunun farkında bile değiller; 20 Afrikalı denekten sadece ikisi şizofreni hastası olduklarını biliyordu ve bunlardan birine Birleşik Krallık’ta teşhis konmuştu. Karşı kutupta, tıbbi bir durumları olduğunu kabul etmekten çekinmeyen Amerikalı hastalar vardı. 

Başka bir çalışma , işitsel halüsinasyonların yalnızca diğer ülkelerdeki insanlarda değil, aynı zamanda diğer zamanlarda da farklı tezahür ettiğini buldu. Makalenin yazarları, 1930’larda bir Doğu Teksas hastanesine başvuran insanların duyduğu sesleri, 1980’lerde aynı hastaneye başvuran hastaların sesleriyle karşılaştırdı. Analizleri, 1930’larda seslerin verdiği telkinlerin dindar ve nazik (“doğru yaşa”, “Tanrı’ya yaslan”) olduğunu, 1980’lerde ise hastaların kendilerini veya sevdiklerini öldürmelerini talep eden olumsuz yorumlar duyduklarını gösteriyor. 

Bu değişimin nedeni , bir topluluğun zaman içinde sosyal ve kültürel evrimidir . Aynı çalışma, 1930’larda halüsinasyonların Büyük Buhran nedeniyle maddi mallara duyulan arzuyu gösterdiğini, 1980’lerdeki halüsinasyonların ise yeni teknolojik çağ tarafından şekillendirildiğini buldu. 

Sesler duymak, şizofreninin kültürel olarak şekillendirilmiş tek tezahürü değildir. Sanrıların, bireylerin iç ve dış koşullarından da güçlü bir şekilde etkilendiği kanıtlanmıştır.  Sanrılar , yanlış veya gerçekçi olmayan görüşlere dayanan inançlardır. Sanrıları olan insanlar, günlük olaylar veya kişisel deneyimler için alternatif açıklamalar bulurlar. Örneğin bir kısmı izlendiğine veya takip edildiğine inanırken, bir kısmı da televizyon programlarında gizli mesajlar olduğunu düşünebilir.  

Avrupalılar – günahlar, zehirlenme, suçluluk hakkında – olumsuz sanrılar yaşamaya eğilimliyken, “utanç kültürü” olan Japon hastaların “iftiraya uğramak” konusunda sanrıları olması muhtemeldir  . Başka bir çalışma , Batılıların düşünce ekleme ve çıkarma konusunda sanrılara sahip olma eğiliminde olduklarını buldu; bu, temelde birinin iradesi olmadan düşüncelerini değiştirdiğine inandıkları anlamına gelir. Bu sanrıların kökleri, Batılıların özerklik ve bireycilik arzularından kaynaklanıyor olabilir. Afrikalı insanlar daha dindar olma eğilimindedir, bu nedenle sanrılarının büyülü ceza korkusuyla ilişkili olması şaşırtıcı değildir. 

Bu tıbbi duruma sahip olmak hastalar için olduğu kadar aileleri ve arkadaşları için de büyük bir sorundur . İnsanların şizofren bireylere tepki verme ve davranma biçimleri de onların kültürlerine, eğitimlerine ve düşünme tarzlarına bağlıdır. Avro-Amerikalı aileler, şizofreni hastası akrabalarına karşı eleştirel ve düşmanca bir tavır sergiliyor. Bu nedenle Amerikalı hastalar, ‘deli’ görünmemek için insanlara akıl sağlığı sorunlarını anlatmaktan kaçınırlar. Ancak, tüm insanlar aynı şekilde yanıt vermez. Örneğin, Meksikalı-Amerikalı hastalar, halüsinasyonlar ve sanrılar sergileyen aile üyelerine karşı daha hoşgörülü ve sempatiktir. 

Şizofreni her yerde aynı değildir, farklı ortamlarda büyümek işitsel halüsinasyonları etkileyebilir. Kültürün bu durumdaki rolünü anlamak, hastalar için olduğu kadar, tedavilerini etkinliğini artırmak üzere uyarlamayı öğrenebilecek profesyoneller için de önemlidir.